“เสนอให้เปลี่ยนระบบกระบวนการยุติธรรมจากระบบกล่าวหาเป็นระบบไต่สวน”

เนื้อหาข้างต้นเป็นบางส่วนของคุณวิชา มหาคุณ ประธานคณะกรรมการตรวจสอบข้อเท็จจริงและข้อกฎหมาย กรณีคำสั่งไม่ฟ้องคดีอาญานายบอส เสนอต่อนายกรัฐมนตรีเพื่อพิจารณาตัดสินใจเปลี่ยนวิธีการพิจารณาความผิดในกระบวนการยุติธรรมของไทย
“ระบบกล่าวหา” VS “ระบบไต่สวน” 2 ระบบนี้มีข้อดีข้อเสียต่างกันอย่างไร ???
คำถามนี้ ผู้มีความรู้กฎหมายน่าจะเข้าใจดี แต่บุคคลทั่วไปอาจเข้าใจยาก
ปัจจุบัน “ศาลแพ่งและอาญา” ของไทยใช้ “ระบบกล่าวหา” โดยโจทย์กล่าวหาจำเลย จากนั้นต่างฝ่ายต่างก็ส่งพยานหลักฐานที่หาได้ ทนายทั้ง 2 ฝ่ายซักถามและซักค้าน ศาลนั่งฟังบนบัลลังก์
หลักการของ “ระบบกล่าวหา” แบบง่าย ๆ คือ ศาลต้องวางตัวเป็นกลาง ไม่ซัก ไม่ถามให้ฝ่ายใดรู้สึกว่า ศาลไม่เป็นกลาง
บางครั้งศาลเห็นพิรุธที่อาจเป็นคุณหรือโทษต่อฝ่ายหนึ่งแต่เพราะความเป็นกลาง ศาลจึงต้องปล่อยความยุติธรรมให้เกิดจากพยานหลักฐานทั้ง 2 ฝ่ายเท่านั้น ระบบนี้จึงมีกฎหมายคุ้มครองศาล ผู้ใดจะหมิ่นศาลมิได้ ความสามารถของทนายจึงเป็นปัจจัยสำคัญของ “ระบบกล่าวหา”
หากทั้ง 2 ฝ่ายส่งพยานหลักฐานไม่แน่นพอ หรือทนายซักถามหรือซักค้านไม่เก่ง ผลที่ออกมาก็อาจค้านสายตาประชาชนอย่างคดีนายบอสที่อัยการผู้เป็นทนายแผ่นดินถึงกับสั่งไม่ฟ้องก็ได้
ดังนั้น ข้อดีของระบบกล่าวหาคือ ศาลเป็นกลาง ภาระการพิสูจน์เป็นของโจทย์และจำเลย
ส่วนข้อเสียคือ พยานหลักฐานอาจไม่เพียงพอ อาจบิดเบือน อาจล่าช้า ศาลอาจเห็นแต่ยุ่งไม่ได้ กว่าจะสืบพยานแต่ละฝ่าย กว่าจะตัดสิน กว่าจะอุทธรณ์ กว่าจะฎีกา บางคดีจึงใช้เวลานับสิบ ๆ ปี
ความสามารถของทนายความและอัยการก็เป็นอีกปัจจัย ทั้งหมดมีส่วนให้ความยุติธรรมอาจไม่ใช่ความยุติธรรมที่แท้จริง บางคดีจึงพลิกกลับไปมาอย่างที่เห็น
ส่วน “ระบบไต่สวน” เป็นอย่างไรก็ให้ดูภาพยนต์ “เปาบุ้นจิ้น” ท่านเปาถามพยานเอง บางครั้งก็ให้จั่นเจาไปเสาะหาข้อมูลมาประกอบ หรือให้ดู “คดียุบพรรคอนาคตใหม่” โดยศาลรัฐธรรมนูญ
คดีนี้ศาลรัฐธรรมนูญถามพยานฝ่ายโจทย์และจำเลยโดยตรง คุณธนาธร ครอบครัว และผู้อื่นอยู่ในฐานะพยาน หากจำตอนนั้นได้ คุณธนาธรตอบศาลหลายคำถามด้วยคำว่า “จำไม่ได้”
ในที่สุด ศาลรัฐธรรมนูญท่านก็ตัดสินให้พรรคอนาคตใหม่ในฐานะจำเลยถูกยุบ และตัดสิทธิ์ทางการเมืองกรรมการบริหารเป็นเวลา 10 ปี จากนั้นศาลก็ถูกวิจารณ์
ข้อดีของ “ระบบไต่สวน” จึงเป็นการแสวงหาข้อเท็จจริงโดยศาลเองเพื่อหาพิรุธซึ่งมีส่วนช่วยประชาชนผู้รู้กฎหมายไม่มากหรือถูกใส่ร้ายให้ได้รับความยุติธรรม
ในเมื่อศาลถามข้อสงสัยเอง ความยุติธรรมตามหลักกฎหมายจึงเกิดได้มากกว่า คดีจึงเดินหน้าได้เร็วซึ่งต่างจากคดีนายบอสที่ใช้เวลา 7-8 ปีกว่าจะส่งถึงศาลจนบางข้อหา “หมดอายุความ”
ส่วนข้อเสียก็เกิดจากศาลต้องแสวงหาข้อมูลเอง อาจถูกมองว่าซักถามมากไปหรือน้อยเกินไปที่อาจเป็นข้อดี ข้อเสียแก่โจทย์หรือจำเลย แบบนี้ศาลก็อาจถูกมองว่า “ไม่เป็นกลาง” ระบบนี้จึงไม่มีกฎหมายคุ้มครองศาล ทำให้ศาลถูกวิจารณ์ได้ง่าย
แต่ผู้วิจารณ์ก็ต้องรับผิดชอบ ถูกศาลฟ้องร้องโดยส่วนตัวหากศาลเสียหายจากการถูกวิจารณ์
ข้อเท็จจริงและข้อกฎหมายของ 2 ระบบยังมีปลีกย่อยอีกมาก และความจริงประเทศไทยก็ใช้ทั้ง 2 ระบบผสมกันมาตั้งแต่รัฐธรรมนูญปี 2540 แล้ว คือศาลแพ่งและอาญาใช้ “ระบบกล่าวหา” ส่วนศาลปกครองและศาลรัฐธรรมนูญใช้ “ระบบไต่สวน”

การเสนอของคุณวิชา มหาคุณครั้งนี้ ไม่รู้ว่าผู้เกี่ยวข้องจะตัดสินใจอย่างไร จะมีเงื่อนไขอะไร แต่ผลของการเสนอครั้งนี้น่าจะมีการคัดค้านไม่มากก็น้อย
ส่วนหนึ่งน่าจะเกิดจากผู้มีอิทธิพล และนักการเมืองบางท่านที่ได้ประโยชน์จาก “การประวิงเวลา” และ “ความสามารถในการหาทนายเก่ง ๆ” ในระบบกล่าวหาจึงไม่ชอบระบบไต่สวน
อีกส่วนก็น่าจะเกิดจากความเชื่อทางการเมืองที่แตกต่างกันมากในปัจจุบัน ความเชื่อนี้ก่อให้เกิดความแตกแยก ตามมาด้วยภาพและข่าวเท็จ การปล่อยข่าว การทำลาย การเกิดม็อบ เกิดการใช้อำนาจเกินกว่าเหตุมาปิดกั้น สุดท้ายมีการแจ้งจับและการฟ้องร้องเป็นคดีความต่อเนื่องมากมาย
ผลของพฤติกรรมเหล่านี้ซ้ำเติมความแตกแยกให้มากและลึกยิ่งขึ้น เป็นคดีความมากยิ่งขึ้น และทุกคดีความก็ต้องขึ้นสู่ศาลมากยิ่งขึ้น
การใช้เวลาในกระบวนการทางศาลยิ่งมาก การพิสูจน์ความถูกผิดก็ยิ่งนาน ความแตกแยกก็ยิ่งพัฒนา บานปลาย ยืดเยื้อ สร้างความเสียหายมากขึ้น และยิ่งส่งผลให้ความเชื่อแต่ละฝ่ายแตกต่างกันมากยิ่งขึ้น ลึกยิ่งขึ้น ภายใต้ “ระบบกล่าวหา”
ดังนั้น หากจะเร่งพิจารณาข้อดีข้อเสียของ “ระบบไต่สวน” ให้เร็วขึ้น เร่งแก้ไขกฎหมายต่าง ๆที่เกี่ยวข้องให้เร็วขึ้น และนำ “ระบบไต่สวน” มาใช้ให้เร็วขึ้น การพิจารณาคดีเหล่านี้ก็น่าจะเร็วขึ้น และส่งผลให้ความแตกแยกลดลงไปด้วย
แต่ก็อย่างที่ว่า ทุกระบบมีทั้งข้อดีและข้อเสีย และให้ประโยชน์ต่อฝ่ายหนึ่ง
ผู้หวังดีต่อบ้านเมืองจริง ๆ จึงได้แต่ภาวนาให้ข้อเสนอการใช้ “ระบบไต่สวน” ของคุณวิชา ครั้งนี้จะไม่กลายเป็นการสาดน้ำมันเข้ากองไฟ ไม่เพิ่มความแตกแยกให้มากยิ่งขึ้นในอนาคตต่อไป

ดร. สิทธิชัย ชวรางกูร
CEO – SNP Group

อ่านบทความอื่นที่เขียนโดย ดร. สิทธิชัย ชวรางกูร ได้ที่ http://snp.co.th/e-journal/